fajr film festival

جشنواره فیلم فجر

 

جشنواره فیلم فجر در یک نگاه

جشنواره‌ی فیلم فجر مهمترین جشنواره‌ی سینمایی ایران است که از سال ۱۳۶۱ تاکنون معمولاً بهمن ماه هر سال در تهران برگزار می‌گردد. تاکنون ۳۶ دوره از این جشنواره برگزار شده‌است که آخرین آن در سال ۱۳۹۶ بود. این جشنواره توسط بنیاد سینمایی فارابی و زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود.

تاریخچه جشنواره فیلم فجر:

جشنواره فیلم فجر، جایگزینی برای جشنواره بین‌المللی فیلم تهران بود که تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، با حمایت دفتر مخصوص شهبانو فرح پهلوی در ایران برگزار می‌شد و در آن فیلم‌های برگزیده سینمای ایران در کنار آثار سینمای بین‌المللی به رقابت می‌پرداختند.

این جشنواره، در فاصله سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۶، به صورت رسمی برگزار شد. نماد اصلی این جشنواره که به طور کامل با اصول و چارچوب‌های مرسوم در جشنواره های جهانی برگزار میشد، «بز بالدار» بود. استدلال برگزارکنندگان این جشنواره برای انتخاب این نماد چندان مشخص نیست اما به احتمال قریب به یقین حضور این تصویر در میان آثار حجمی باقیمانده از دوره هخامنشیان در این تصمیم‌گیری بی‎تاثیر نبوده است. نکته جالب اینکه محدودیت کمی و نیز کیفیت نه چندان بالای تولیدات سینمایی در سال‌های برگزاری این رویداد، سبب شد که فهرست دریافت‌کنندگان جایزه اصلی جشنواره به چند نام خاص محدود بماند. به عنوان مثال در شش دوره برگزاری جشنواره فیلم تهران چهار بار «بز بالدار زرین» بهترین بازیگر مرد بدون هیچ رقابتی به بهروز وثوقی رسید! و اینگونه سرنوشت نخستین جایزه رسمی سینمایی در ایران با بداقبالی گره خورد. بعد از انقلاب، این جشنواره تعطیل شد.

با وقوع انقلاب، شرایط تغییر کرد. در ایامی که بحث بر سر بودن یا نبودن سینما، محور مجادلات بود طبیعتا کسی به فکر جشنواره سینمایی نبود اما با سخنان حضرت امام (ره) درباره لزوم به رهگیری از پتانسیل سینما به عنوان «یکی از مظاهر تمدن» توجه به سینما در دستور کار قرار گرفت و در سال ۶۰ بود که جشنواره فیلم «میلاد» به‌عنوان اولین جشنواره سینمایی پس از انقلاب در پایتخت برگزار شد؛ جشنواره‌ای که طراح اصلی آن جمال امید بود و تنها به نمایش تعدادی از فیلمهای سینمایی داخلی و خارجی اختصاص داشت و عملا نشانه‌ای از رقابت و داوری در آن نبود. اما در سال ۶۱ و بعد از ۴ سال _ هم‌زمان با روزهای دهه فجر _ با برگزاری نخستین جشنواره فیلم فجر، سینمای ایران صاحب ویترینی رسمی شد تا تولیدات یک‌ساله خود را به قضاوت مخاطبان بگذارد. در دوره اول باز هم رقابت تولیدات نیمه تمام ماند و هیچ برگزیده‌ای معرفی نشد. در دور دوم برای نخستین بار تولیدات سینمای ایران پس از انقلاب مورد قضاوت قرار گرفت و برگزیدگان با «لوح زرین» جشنواره تقدیر شدند.

نخستین دوره جشنواره فیلم فجر از ۱۲ تا ۲۲ بهمن سال ۱۳۶۱ به دبیری حسین وخشوری برگزار شد.

در بخش‌های رقابتی این جشنواره، شرکت کنندگان برای کسب جایزه‌ی مخصوص که «سیمرغ بلورین» نام دارد با هم رقابت می‌کنند. دیپلم افتخار و لوح زرین از دیگر جوایز این جشنواره می‌باشند.

بخش بین‌الملل جشنواره:

جشنواره فجر تا سال ۱۳۷۴ فقط به تولیدات سالانه‌ی سینمای ایران می‌پرداخت. از سال ۱۳۷۴ جشنواره به صورت بین‌المللی برگزار می‌شود و علاوه بر سینمای ایران، در بخش بین‌الملل به بررسی فیلم‌هایی از سینمای جهان می‌پردازد. از سال ۱۳۹۳ بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر نیز به صورت جداگانه در پنج بخش مختلف برگزار می‌گردد. به جز سیمرغ بلورین که برای بهترین فیلم اهدا می‌شود، سیمرغ سیمین برای دیگر رده‌های اهدا می‌شود. جایزه محمد امین و جایزه بین‌المذاهب از دیگر جوایز این جشنواره است.

سرگذشت سیمرغ جشنواره فیلم فجر:

در اولین سال‌های برگزاری جشنواره فجر، برگزارکنندگان به فکر معرفی یک نماد رسمی برای جشنواره افتادند. نمادهایی همچون نگاتیو، قلم و… پیشنهاد شد اما مدیران سینمایی مصر بودند که نمادی از میان اسطوره‌های ملی انتخاب شود. سیمرغ عطار تمام ویژگی های مد‌نظر مدیران را داشت؛ نمادی که به دلیل پشتوانه ادبی و نیز مفهوم «خودشناسی» و «به خود رسیدن» پاسخگوی دغدغه های معنوی و عرفانی مسئولان هم بود. اینگونه بود که «سیمرغ فجر» با طراحی ابراهیم حقیقی رونمایی شد.
ابراهیم حقیقی طراح، گرافیست و استاد دانشگاه است. وی طی گفت و گویی با خبرنگار ایسنا توضیحاتی را درباره این نشان ارائه کرده است که بخش‌هایی از آن را مرور می کنیم:

ایشان درباره نشان جشنواره فجر گفت: “معروف‌ترین نشانی که طراحی کرده‌ام سیمرغ جشنواره فجر است. سال ۶۱ که اولین جشنواره فیلم فجر برگزار شد، نشان دیگری برای آن توسط شخص دیگر طراحی شده بود. پس از تاسیس بنیاد سینمایی فارابی در سومین سال برگزاری جشنواره به خواست آقای بهشتی نشان جدید جشنواره را که از آن موقع تا الان استفاده می‌شود طراحی کردم.”

او افزود: “برای سال بعدش که قرار شد تندیسی برای برگزیدگان داشته باشیم، تندیس سیمرغ بلورین را هم با محوریت همین نشان ساختیم. سیمرغ در نشست‌های مکرری که در بنیاد فارابی داشتیم تصویب شد.”

حقیقی همچنین عنوان کرد: “در تعریفی که برای سیمرغ داشتیم باید بلورین می‌شد. سیمرغ را نمی‌توان از سنگ، برنز، فولاد، چدن یا چوب ساخت. سیمرغ یک مفهوم است. سیمرغ یک مرغ نیست که بتوان آن را تبدیل به حجم کرد. هر وقت خواستند آن را به حجم تبدیل کنند یا شبیه خروس شده یا طوطی و بلبل. سیمرغی که در آثار عطار و فردوسی و حافظ و مولانا هست، فقط می‌تواند بلوری باشد.”

سیمرغ حجمی جشنواره

این استاد دانشگاه درباره ایده حجمی کردن سیمرغ جشنواره که چند سال پیش اجرا شد نیز اظهار کرد: چند سال پیش بود که ایده حجمی کردن سیمرغ مطرح شد و من برای ساخت آن به پراگ که کریستال‌های بهتری در آنجا تولید می‌شود سفر کردم، اما سرانجام در ساخت شکل حجمی سیمرغ دخالتی نداشتم و متاسفانه ساخت آن هم با اعتراضاتی روبه‌رو شد.

البته لازم به ذکر است تندیس های جشنواره فجر همواره با حاشیه‌هایی همراه بوده‌اند و حال در آستانه سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر – ساخت تندیس‌های این جشنواره ملی در امارات باعث انتقادات جدی شده است.

 

جشنواره فیلم فجر مهم‌ترین رویداد هنری مربوط به سینما در ایران است. این رویداد جشنواره‌ای سینمایی است که از سال ۱۳۶۱ تاکنون در دهه‌ی فجر یعنی از دوازدهم تا بیست و دوم بهمن هر سال در تهران برگزار می‌گردد.

جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم فجر تا سال ۱۳۷۴ فقط به تولیدات سالانه سینمای ایران می‌پرداخت؛ اما از سال ۱۳۷۴ جشنواره به صورت بین‌المللی برگزار می‌شود و علاوه بر سینمای ایران، در بخش بین‌الملل به بررسی فیلم‌هایی از سینمای جهان می‌پردازد. این قسمت از جشنواره امسال پس از تقریبا هشت سال دوباره به بخش اصلی جشنواره برگشته و در بهمن ماه برگزار می‌شود.

بخش رقابتی جشنواره، یک بخش اصلی به نام «سودای سیمرغ» دارد که هنرمندان برای دستیابی به «سیمرغ بلورین» هربخش با یکدیگر رقابت می‌کنند. جشنواره بخش‌های دیگری نیز چون «نگاه نو»، «سینما حقیقت»، «هنر و تجربه» و «انیمیشن» را نیز شامل می‌شود.

«سیمرغ بلورین بهترین فیلم» هر ساله از سال 1361 به بهترین فیلم بخش سودای سیمرغ تعلق می‌گیرد. این جایزه در دو دور اول برگزاری جشنواره هیچ برنده‌ای نداشت. اولین فیلمی که نامش در کنار سیمرغ بلورین بهترین فیلم قرار گرفت؛ فیلم «مترسک» به کارگردانی «حسن محمدزاده» بود.

علاوه بر دو دوره‌ی اول، چهار دوره‌ی دیگر نیز هیچ فیلمی شایسته‌ی این عنوان نشد. «ابراهیم حاتمی‌کیا» در این فهرست رکورددار است و پنج فیلم به کارگردانی او به عنوان بهترین فیلم انتخاب شدند.  «مجید مجیدی» پس از حاتمی‌کیا با چهار فیلم برگزیده در رده‌ی دوم قرار دارد. و اگر بخواهیم از آخرین برگزیده‌ی این جایزه حرف بزنیم، پارسال این جایزه به فیلم «موقعیت مهدی» با کارگردانی «هادی حجازی‌فر» تعلق گرفت.

جدول همه فیلم‌های ایرانی برنده جایزه فجر

عنوان دوره	سال	سیمرغ بهترین فیلم	کارگردان
دوره اول	1361	-	-
دوره دوم	1362	-	-
دوره سوم	1363	مترسک	حسن محمدزاده
دوره چهارم	1364	-	-
دوره پنجم	1365	پرواز در شب-خانه دوست کجاست	رسول ملاقلی‌پور - عباس کیارستمی
دوره ششم	1366	-	-
دوره هفتم	1367	در مسیر تندباد	مسعود جعفری جوزانی
دوره هشتم	1368	مهاجر	ابراهیم حاتمی‌کیا
دوره نهم	1369	آپارتمان شماره 13	یدالله صمدی
دوره دهم	1370	نیاز	علی‌رضا داوودنژاد
دوره یازدهم	1371	از کرخه تا راین	ابراهیم حاتمی کیا
دوره دوازدهم	1372	-	-
دوره سیزدهم	1373	روز واقعه	شهرام اسدی
دوره چهاردهم	1374	پدر	مجید مجیدی
دوره پانزدهم	1375	بچه های آسمان	مجید مجیدی
دوره شانزدهم	1376	آژانس شیشه‌ ای	ابراهیم حاتمی‌کیا
دوره هفدهم	1377	هیوا	رسول ملاقلی‌پور
دوره هجدهم	1378	بوی کافور، عطر یاس	بهمن فرمان‌آرا
دوره نوزدهم	1379	باران	مجید مجیدی
دوره بیستم	1380	خانه‌ ای روی آب-ارتفاع پست	بهمن فرمان‌آرا - ابراهیم حاتمی کیا
دوره بیست و یکم	1381	دیوانه از قفس پرید	احمدرضا معتمدی
دوره بیست و دوم	1382	مهمان مامان	داریوش مهرجویی
دوره بیست و سوم	1383	خیلی دور، خیلی نزدیک	رضا میرکریمی
دوره بیست و چهارم	1384	به نام پدر	ابراهیم حاتمی‌کیا
دوره بیست و پنجم	1385	روز سوم	محمدحسین لطیفی
دوره بیست و ششم	1386	به همین سادگی	رضا میرکریمی
دوره بیست و هفتم	1387	تردید	واروژ کریم‌مسیحی
دوره بیست و هشتم	1388	به رنگ ارغوان	ابراهیم حاتمی‌کیا
دوره بیست و نهم	1389	جرم	مسعود کیمیایی
دوره سی ام	1390	-	-
دوره سی و یکم	1391	استرداد	علی غفاری
دوره سی و دوم	1392	آذر، پرویز، شهدخت و دیگران- رستاخیز	بهروز افخمی - احمدرضا درویش
دوره سی و سوم	1393	رخ دیوانه	ابوالحسن داوودی
دوره سی و چهارم	1394	ایستاده در غبار	محمدحسین مهدویان
دوره سی و پنجم	1395	ماجرای نیمروز	محمدحسین مهدویان
دوره سی و ششم	1396	تنگه ابوقریب	بهرام توکلی
دوره سی و هفتم	1397	شبی که ماه کامل شد	نرگس آبیار
دوره سی و هشتم	1398	خورشید	مجید مجیدی
دوره سی و نهم	1399	یدو	مهدی جعفری
دوره چهلم	1400	موقعیت مهدی	هادی حجازی‌فر
دوره چهل و یکم	1401	سینما متروپل	محمدعلی باشه آهنگر
دوره چهل و دوم	1402	مجنون	مهدی شامحمدی